Ciborie en Olafsminne

Een ciborie zoals die van Sint Olaf is niet voor drank maar voor het geconsacreerde brood dat als het lichaam van Christus  wordt uitgedeeld.  De betekenis van geconsacreerde brood als het lichaam van Christus, is van groot belang in de ME.  Het afbeelden van een ciborie in de hand van een heilige staat voor geloofsverkondiging. Olof  deelt de ciborie als symbool van geloofsverkondiging met een aantal andere in de ME populaire heiligen die beschreven worden in de ‘Legenda aurea’.
Desalniettemin ben ik toch op zoek gegaan naar de mogelijkheid of het object in de linkerhand van Olof iets met drank van doen kan hebben. Daarbij dient als eerste opgemerkt te worden dat de Nijmeegse schippers rond 1494 nauwelijks bier transporteerden, daarentegen wel grote hoeveelheden wijn. Bier werd in de stad zelf gebrouwen en was voor de handelende schippers als handel van weinig betekenis. Later ontwikkelt het Nijmeegs bier zich alsnog tot exportproduct.
Een argument voor een drinkbeker zou kunnen zijn dat we weten dat Olof een deel van zijn leven een brassende Viking was. Zo ben ik op zoek gegaan naar afbeeldingen van bierpullen en bierkannen in de 15e eeuw in onze en de Rijnstreek. Ik heb geen enkele overeenkomst kunnen ontdekken met het object van het Antependium.
Toch wordt Olof wel zo nu  en dan met drank in verband gebracht. Het mooiste voorbeeld is de ‘Olofsminne’ die stamt uit de gilden-tradities van de 15e eeuw. (Karl Hegel)
Op de jaardag van het gilde gelden de volgende gebruiken. Na het drinken van de ‘Mariaminne’ worden de namen gelezen van alle levende broeders en zuster van het gilde. Dan komt de priester in koormantel en besprenkelt de ruimte met wijwater. Wanneer vervolgens kaarsen branden wordt de ‘Olafsminne’ gedronken en een requiem gezongen waarna de namen van de gestorven gildeleden worden opgelezen.
Behalve dit middeleeuwse gilde-gebruik vinden we nog andere sporen van ‘Olofsminne’. In sommige streken van Noorwegen bijvoorbeeld brengt men op kerstavond  een dronk op Sint Olof uit. Dat wel met een drinkhoorn in plaats van een beker. Deze traditie gaat terug tot de 13e eeuw.
Ook in de ‘Passio et miracula beati Olavi’ komen we drank tegen in verband met zijn leven. Sage 249 vertelt het verhaal dat er na de dood van Olof een bron met helder water opwelt. Een blinde man reinigt zijn ogen ermee en hij kan weer zien. (sage 259 gaat daar ook uitgebreid op in). De vele bronnen en watertjes in Scandinavië worden ook nu nog  vaak aan Olof gekoppeld.
In de orthodoxe kerk wordt nog steeds naar aanleiding van deze overleveringen het verhaal verteld hoe koning Knud dacht dat Olof een luxe leven leidde maar dat Olof in werkelijkheid slechts brood at en water dronk.
De bekendste sage over Olof luidt als volgt:  Vlak voor een veldslag wilde Olof een beker water drinken. De bisschop zegende zijn beker en het water veranderde in bier. Olof weigerde dat te drinken omdat het een vastendag was. Bij de volgende beker water veranderde het water in mede, ook dat weigerde Olof. Ook de derde poging mislukte want het water veranderde in wijn, hetgeen een verwijzing naar de liturgie betekent.
Ijsland, Noorwegen, Zweden, Finland en Denemarken kennen allemaal diverse volksgebruiken die in verband worden gebracht met Olof.

Een ervan, het “Männervergleich” uit de 13e eeuwse ‘Heimskringla’ van Snorri Sturluson, kan mogelijkerwijs maar niet correct worden geïnterpreteerd als  ’tegen elkaar op drinken’ in relatie tot Olof en is misschien daarom de aanleiding dat de zo betekenisvolle ciborie door een enkeling als drankbokaal wordt gezien. Een Vikingentrekje van de interpretatoren?

Als troost een drinklied uit de vijftiende eeuw: “Trinkt und Singt”